Ο Έπαρχος Νάξου, Ιωάννης Μαμούνης, παρουσιάζει "τα αρχαία έθιμα της Νάξου", όπως τιτλοφορείται το έγγραφο, μάλλον σε μια προσπάθεια καταγράφης του εθιμικού δικαίου του νησιού. Στο κείμενο, που παρατίθεται στη συνέχεια αυτούσιο, δίνονται πληροφορίες για διάφορα είδη συναλλαγών και διευθέτησης διαφορών μεταξύ των κατοίκων του νησιού.
Περί Προικοσυμφώνων
Τα προικοσύμφωνα θεωρούνται ως τα ιερότερα έγγραφα. Είναι αμετάτρεπτα και αναλλοίωτα. Οι προικοδοτούντες έχουν πάσαν άδειαν κατ' οικείαν αρέσκειαν να προικοδοτούν τα τέκνα αυτών εις το μεν περισσότερον, εις το δε ολιγότερον. Οι προικοδόχοι οφείλουν να αποδίδουν εις τους προικοδότας εκ της επικαρπίας των προικωθέντων το επιτοπίως λεγόμενον γεροντομοίριον.
Αι διαθήκαι έχουν το κύρος όταν φυλάκτωνται αι περί διαθηκών διατυπώσεις. Ο διαθέτων να έχει σώας τας φρένας, ώστε να γνωρίζει τι διαθέτει. Να λαμβάνουν μέρος αξιόπιστοι μάρτυρες, το ολιγώτερον δύο. Η διάταξη να μην καθάπτεται προγενεστέρων προικοσυμφώνων. Η τελευταία διαθήκη, αν μείνη κατά πάντα ανέπαφος, αυτή μόνον έχει το κύρος. Ο διαθέτων δύναται ου μόνον εις τα τέκνα του να δώσει αλλά και εις εκκλησίας και εις μοναστήρια και εις ξένους. Οι άκληροι δύνανται την ιδιόκτητον κατάστασην να διαθέσουν κατ' αρέσκειαν και εις τους συγγενείς αυτών και εις ψυχικά και εις ξένους ό,τι βούλονται. Την δε πατρομητρικήν αυτών περιουσίαν οφείλουν να διαμοιράσουν εις τους πλησιεστέρους συγγενείς αυτών εις τους μεν περισσότερον εις τους δε ολιγώτερον, μικρόν δε μέρος εις ψυχικά και εις ξένους.
Περί κληρονομίας
Όταν αποθάνει τις αδιάτακτος εισέχονται εκ της κληρονομίας πρώτον οι κατιόντες συγγενείς, κατιόντων δε μετ' ούτων οι ανιόντες, δεύτερον κατιόντων και ανιόντων μη όντων οι εκ πλαγίας (;) πλησιέστεροι. Ούτε ο ανήρ δύναται να κληρονομήσει την γυναίκαν άτεκνον ούσαν, ούτε η γυνή τον άνδρα. Το επιζών συζυγικόν μέρος, όσον φυλάκτει τα της χηρείας και δεν έλθει εις δεύτερον γάμον επικαρπούται τας προσόδους του αποθανόντος μέρους, φυλακτωμένων όμως ακεραίως των κεφαλάιων της περιουσίας. Άμα δε έλθη εις δεύτερον γάμον αποξενούται διόλου της επικαρπίας. Ο επιζών γονεύς δεν κληρονομά το μονογενές τέκνον αυτού, μη έχων την παρά των νόμων διορισμένη διορίαν (;) εις το γράψαι διαθήκη το κληρονομήσαν την του προαποβιώσαντος γονέως του περιουσίαν, αλλ' η περιουσία αυτή επιστρέφει εις τους πλησιέστερους συγγενείς του προαποβιώσαντος γονέως.
Αν γονεύς έχων πολλά τέκνα αποβιώση αδιάτακτος και τα μεν εξ' αυτών είνε προικισμένα τα δε απροίκιστα, τα απροίκιστα μόνον κληρονομούν εξ' ίσου την ευρεθήσαν απροίκιστον περιουσίαν.
Περί Αγορών
Αι αγοραί γίνονται δι' εκτιμήσεως, δια συμφωνίας και δια δημοπρασίας. Το δικαίωμα, δε, της προτιμήσεως, προ της συστάσεως των δικαστηρίων, περιορίζετο μόνο εις τους γείτονας είτα δε επροτιμώντο οι συγγενείς των γειτόνων. Η δημοπρασία αφαιρεί παν δικαίωμα προτιμήσεως.
Περί ανταλλαγών
Ανταλλάσσονται ακίνητα με ακίνητα και κινητά με κινητά. Εις τα ανταλλαγάς δεν χορεί δικαίωμα προτιμήσεως. Τινές δολίως και οικονομικώς επί τω σκοπώ του ν' αποκλείσουν το δικαίωμα της προτιμήσεως εποίκαν ανταλλαγάς ακινήτων με κινητά, αλλ' αι τοιαύται ανταλλαγαί ουδέποτε ενομιμοποιήθησαν.
Περί εμβατικίων
Τα εμβατίκια γίνονται ή δια χρημάτων ή άνευ χρημάτων. Δια χρημάτων αποδίδει ο εμβατικάτωρ προς τον ιδιοκτήτην το τέταρτον της αξίας του όλου κτήματος. Άνευ δε χρημάτων, όταν το κτήμα απαιτεί πολλήν δαπάνην δια την καλλιέργειαν. Ο εμβατικάτων ή λαμβάνει διελκομένης της εμβατικιάσεως τα χρήματα α έδωσαν ή εδαπάνησαν ή το τέταρτον του κτήματος ή και περισσότερον κατά τας μεταξύ αυτών συμφωνίας. Η εμβατικίασις είναι διαδοχική και διαρκής. Εν ασυμφωνία των μερών διαλύεται η περί εμβατικίου διένεξις δι' αιρετοκρισίας.
Περί Αιρετοκρισίας
Οι αιρετοί κριταί εκλέγονται από τα διαφερόμενα μέρη. Έχουν ισχύν κριτών η δε απόφασις αυτών είναι εκκλητή ή ανέκκλητος κατά την δοθείσαν αυτών εξουσίαν.
Περί Ψιχικών [sic] και Αφιερωμάτων
Τα ψυχικά και αφιερώματα θεωρούνται ιερά είτε αναφέρετα [sic], αναπόσπαστα και αναπαλλοτρίωτα. Eις τα μοναστήρια αρκεί μόνο να εγγραφή το αφιερωθέν εις τον κώδικα του μοναστηρίου και να περιέλθουν εις την δεσποτείαν του και θεωρείται ως αναφαίρετον.
Περί Ομολογιών
Εις τας ομολογίας των αγραμμάτων καλούνται μάρτυρες αξιόπιστοι. Ο νενομισμένος τόκος είνε [sic] δέκα τοις εκατό οι δε περιπλέον τόκοι παρεισήχθησαν εκ της καταχρήσεως.
Περί μαρτύρων και μαρτυριών
Αι μαρτυρίαι καταγράφονται ή από τους δημοσίους καντζελλαρίους και νοταρίους ή από τους εφημερίους. Η τοιαύτη έκθεσις της μαρτυρίας είνε [sic] δεκτή εις το κριτήριον, καλούνται δε προσωπικώς οι μάρτυρες ενώπιον του δικαστηρίου όταν είναι ανάγκη να τους ορκίσει ή να τους εξετάσει λεπτομερώς.
Περί Μοιρασοχαρτίων
Η διανομή των επίκοινων κτημάτων γίνεται ή εκ συμφώνου ή δι' εκτιμητών εν ασυμφωνία δε των συνιδιοκτητών, οι αιτούντες την μοίρασιν μοιράζουν και το κτήμα και οι μη δεχόμενοι εκλέγουν το της αρεσκείας αυτών μέρος. Τα τοιαύτα δε έγγραφα λέγονται μοιρασοχάρτια.
Περί Χαριστηρίων
Τα χαριστήρια θεωρούνται ως αμετάτρεπτα, εκτός αν ο δωρεοδόχος φανή εις άκρον αχάριστος, ότε η δωρεά ακυρούται και τα δωρηθέντα επανέρχονται εις τον δωρεοδότην.
Περί ζημιών
Αι εκ των ζώων ζημίαι εκτιμώνται τη αιτήσει του κυρίου δι' ενός των εγνωσμένων εκτιμητών ους εγκρίνει ο ιδιοκτήτης. Αν ο ζημιωτής δεν παραδέχεται την εκτίμησιν, διορίζει και ούτος έτερον και η γνωμοδότησις των πραγματογνωμόνων εκ συμφώνου είναι υποχρεωτική. Τα χονδρά ζώα δεν σκοτόνονται [sic] αλλά συλλαμβάνονται και φυλακώνονται. Τα λιανά ζώα σκοτώνονται όταν είναι εξαπολυτά αλλά πάντοτε δια πυροβόλου όπλου. Tο θανατωθέν ζώον αφίκεται εις το κτήμα και το παραλαμβάνει ο κύριος του ζώου αποζημιώνων τον κτηματίαν. Ο κτηματίας δεν δύναται να ρίψει δις το πυροβόλον ούτε να θανατώσει έξω του κτήματος το ζώον, ούτε εν καιρώ νυκτός, ούτε εν βροχήν, ούτε αν ο κτηματίας ευρεθή εις το κτήμα αυτού και εισέλθουν ζώα δύναται να τα σκοτώση αλλά χρεωστεί να τα διώξει.
Περί επιτρόπων
Οι επίτροποι διορίζονται είτε δια διαθήκης είτε δι' εγγράφου επιτροπικού, οίτινες χρεωστούν να ακολουθούν τους όρους της εντολής.
Αυτά ταύτα είναι τα αρχαία έθιμα της Νάξου, επί τη βάσει των οποίων εθεωρούντο και αποφασίζοντο αι διαφοραί παρά των κριτηρίων.
Εν Νάξω τη 20η Ιουλίου 1833
Ο Έπαρχος Νάξου
Ιωάννης Μαμούνης
Έθιμα καθιερωθέντα δια δικαστικών αποφάσεων:
Οι αρχιερείς αποβιόσαντες αδιάθετοι κληρονομούνται υπό των πλησιεστέρων συγγενών αυτών.
Η προικισθεισα δεν ζητεί συμπλήρωσιν της νόμιμης μερίδος.
Εφετ. Αθηνών, αριθ. απόφα. 3137
(Συλλογή Ιωάννη Δελλαρόκκα, φ. 20/Ι)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου